Ամինների և ամինիումային միացությունների լաբորատորիա

 Լաբորատորիայի ղեկավար

Վարդուհի Սուրենի Հովսեփյան, քիմ․գիտ․թեկնածու, դոցենտ

Հեռախոս:

    (+374) 10 241-540

    (+374) 94 936-780

Էլեկտրոնային փոստ։ hovsepyanvarduhi.chem@gmail.com

1957 թվականին Արաքսի Բաբայանի նախաձեռնությամբ հիմնադրվել է Ամինոմիացությունների լաբորատորիան, որը նա ղեկավարել է մինչև 1991 թվականը։ Նրա գիտական և մանկավարժական ջանքերի շնորհիվ Հայաստանում ձևավորվել է քիմիկոսների խոշոր դպրոց, որի սաները նպաստել են օրգանական քիմիայի զարգացմանը՝ ինչպես գիտահետազոտական, այնպես էլ կրթական ուղղություններով։

Տարբեր տարիներին լաբորատորիան գոյություն է ունեցել միաժամանակյա գործող լաբորատորիաների և հետազոտական խմբերի ձևով՝

• Ամինոմիացությունների լաբորատորիա – Սասուն Քոչարյան (1992–2006)
• Ազոտօրգանական միացությունների լաբորատորիա – Արա Գյուլնազարյան (2008–2022)
• Ամինամիացությունների լաբորատորիա – Էմմա Չուխաջյան (2008–2024)
• Ազոտօրգանական միացությունների խումբ – Վարդուհի Հովսեփյան (2024–2025)

2025 թվականին վերոնշյալ խմբերի և լաբորատորիաների հիման վրա ձևավորվել է նոր գիտական միավոր՝ Ամինների և ամինիումային միացությունների լաբորատորիան։

Ներկայիս գործունեություն

Լաբորատորիան ներկայումս ունի 12 անդամ, որից 

    3 գիտության թեկնածու 

    1 հայցորդ

    3 կրտսեր գիտաշխատող

    3 մագիստրատուրայի ուսանող 

    2 լաբորանտ

Գիտական ձեռքբերումներ

Ամինոմիացությունների լաբորատորիայի հիմնադիր Արաքսի Բաբայանը, լինելով Հայաստանում օրգանական քիմիայի հիմնադիրներից մեկը՝ ուսումնասիրել է ացետիլենային գլիկոլների սինթեզը, բազմազան կառուցվածքի միացությունների ալկիլացման ռեակցիաները չորրորդային ամոնիումային աղերի ներկայությամբ։ Նրա կողմից բացահայտվել են ամոնիումային աղերի մի շարք ռեակցիաներ՝ դեհիդրոքլորացում-ճեղքում, վերախմբավորում-ճեղքում, վերախմբավորում-ցիկլացում և ցիկլացում-ճեղքում։ 

Լաբորատորիայում իրականացվել են լայնածավալ ուսումնասիրություններ չորրորդային ամոնիումային աղերի (ՉԱՄ) վերախմբավորման ռեակցիաների ոլորտում՝ մասնավորապես Ստիվենսի և Սոմլեի վերախմբավորումների, ինչպես նաև հիդրիդային տեղաշարժի, հալոգենացման, դեհիդրոհալոգենացման, հիմքով կատալիզվող ներմոլեկուլային ցիկլացման և ռեցիկլացման ռեակցիաների ուղղությամբ։

Գիտական արդյունքներ

• Տպագրվել է 800-ից ավելի գիտական աշխատություն
• Պաշտպանվել է 6 տասնյակից ավելի թեկնածուական և դոկտորական ատենախոսություն։

Լաբորատորիայի գիտական ուղղվածությունը

Ամինների և ամինիումային միացությունների լաբորատորիայի գերակա ուղղություններն են․

• ՉԱՄ-երի սիգմատրոպ վերախմբավորումներ
• ՉԱՄ-երի բրոմացման ռեակցիաներ
• Մոնո-, բիս-, տրիս-, մուլտի- և պոլիամոնիումային աղերի սինթեզ
• Խիտոզանի մոդիֆիկացում ՉԱՄ-երով
• Հայկական բենտոնիտի մոդիֆիկացումը ՉԱՄ-երով
• ՉԱՄ-երի ցիկլացման և ռեցիկլման ռեակցիաներ

Ներկայումս լաբորատորիայում իրականացվում է ՉԱՄ-երի ֆունկցիոնալացում, ամինների և ՉԱՄ-երի նպատակաուղղված սինթեզ և SAR հետազոտություն՝ նպատակ ունենալով ստանալ հակամանրէային, հակակոռոզիոն հատկություններ ունեցող չհագեցած միացություններ, ինչպես նաև պոտենցիալ կենսաակտիվ իզոինդոլինիումային, դիհիդրոիզոինդոլինիումային աղեր և պ-տերֆենիլ և դրա ածանցյալներ:

Վերջին 5 տարում հրատարակած գիտական հրապարակումների ցանկ

1. 1. Hovsepyan V. S., Babakhanyan A. V., Balyan K. V., Harutyunyan N. A, Khamisyan Sh. G., Hobosyan N. G., Sargsyan H. B. // Synthesis and antimicrobial properties of quaternary ammonium salts with two propargyl groups. Russian Journal of General Chemistry, 2024, Vol. 94, No. 7, pp. 1603–1609. 
   2. Khallouf R., Zaqaryan N., Ohanyan A., Chailyan S., Danielyan K., Hovsepyan V. // Newly synthesized HV-12 prevents aggregation of the platelets via P2Y12. // Free Radical Biology and Medicine. 2024 Volume 224, Supplement 1, 2024, P. S58
   3. Varduhi Suren Hovsepyan, Gohar Mkrtich Arajyan, Abdulwahabb Al-Chachani, Gohar Khristafor Musheghyan, John Sarkissian, Ivan Georgi Gabrielyan. // Georgian Medical News. 2025․ The ratio of excitatory and inhibitory synaptic processes in neurons of the еntorhinal cortex of the brain, activated by basolateral amygdala on the model of Parkinson’s disease, under conditions of protection by hydrocortisone. 2024․ Vol. 356 No. 11. P. 50-58 
   4. Musheghyan, G.Kh., Arajyan, G.M., Poghosyan, M.V., Hovsepyan, V.S., Sarkissian, J.S. Synaptic processes in the antinociceptive somatosensory cortex of the brain are activated by the ventral posterior-lateral thalamic nucleus in a rotenone model of Parkinson’s disease. Georgian Medical News, 2023, 336(3), pp. 117–122 
   5. Hovsepyan V.S., Safaryan G.G., Stepanyan H.M., Muradyan R.Y., Balyan K.V., Sargsyan H.B., Hobosyan N.G., Babakhanyan A.V. Synthesis and antimicrobial activity of quaternary ammonium salts containing unsaturated groups with alkyl or alkyl oxycarbonyl methyl groups. New Trends in Chemistry 2023 175 
   6. Овсепян В. С., Бабаханян А. В. Сигматропная перегруппировка аммониевых солей, содержащих 4-алкилоксибутин-2-ильную группу / ученые записки армянского государственного педагогического университета им. Х. Абовяна / №1 (36) 2019 с.29-32 
   7. Гюльназарян А.Х.Г., Саакян Т.А., Еремян А.Б., Мурадян Г. М., Пароникян Р.Б., Степанян Г.М., / Антимикробная активность аммониевых солей, содержащих 2,3- дибромалкенильную группу. Ученые записки Арм. Пед. Университета им.  Х.Абовяна Естесв. Науки, №1(36) ,2019, с. 24-28
   8. Саакян Т.А., Гюльназарян А.Х.,  Мурадян  Г.М., Еремян А.Б., Паносян Г.,А., /Ацетальный гидролиз при бромировании аммониевой  соли с пропаргильной и диоксолановой  группировкой. Материалы VI научной конф. Армянского хим. общества “Вызовы 21-ого века”, Ереван, 7-11 окт. 2019г. с.11
   9. Гюльназарян А. Х.,  Саакян Т., А., Саргсян Г.,Т., Еремян А., Б.,  / 3,4-Бис-(дибромметил) 1,1- диметил-2,5 дигидро-1 н-пирол-1-иум бромид  кристаллогидрат.   Сборник “Синтезы гетероциклических соединений” Выпуск 19, Ереван 2020г., с.91-62.
   10. Гюльназарян А.Х., Саакян Т., А., Еремян А.,Б.,  Айвазян А., Б., /Синтез и бромирование  аммониевых солей, содержащих  две аллилные  группы.   Химический   журнал Армении 75, №2, 2022
   11. Саакян  Т., А., Еремян А.,Б., /Дезалкилирование  при галодировании метил-N, N, N-трипропин -2-иламмоний бромида.  New emerging   trends in chemistry conference (Newtrendschem-2023, Yerevan, Armenia, September 24-28, 2023    
   12. Гюльназарян А.Х., Саргсян Г.Т., Аветикян М.Н. Перегруппировка Стивенса аммониевых солей, содержащих две бут-2-инильные группы. // Хим. ж. Арм. т. 73, №1-2, с.69, 2020.
   13. Гюльназарян А.Х., Саакян Т.А., Саргсян Г.Т., Еремян А.Б. 3,4-Бис-(дибромметил)-1,1-диметил-2,5-дигидро-1н-пиррол-1-иум бромид кристаллогидрат. Сборник “Синтезы гетероциклических соединений“ Выпуск 19, Ереван, 2020 г.с.61-62.
   14. Саргсян Г. T., Саакян Т.А., Гюльназарян А.Х., Бабаханян А.В. // Перегруппировка Стивенса аммониевых солей, содержащих две бут-2-инильные группы. Материалы VI научной конф. Армянского хим. общества “Вызовы 21-ого века”, Ереван, 7-11 окт. 2019. с.116.    
   15. Chukhajian, E. O., Ayrapetyan, L. V., Shahkhatuni, K. G., Chukhajian, E. O., Mkrtchyan, H. S., & Panosyan, H. A. – Base-Catalyzed Intramolecular [4+2]-Cycloaddition of [3-Arylprop-2-yn-1-yl] (3-phenylprop-2-en-1-yl) ammonium Bromides and Cleavage of the Cycloaddition Products in Aqueous Alkali // Russian Journal of Organic Chemistry, 2019, 55, 319–324
   16. Chukhajian, E. O., Ayrapetyan, L. V., Mkrtchyan, H. S., Chukhajian, E. O., & Panosyan, H. A. -Synthesis of 6-Bromo-3a,4-dihydrobenzo[f]isoindolinium Bromides and Their Aqueous-Alkaline Cleavage // Russian Journal of Organic Chemistry, 2019, 55, 1124-1130
   17. E. O. Chukhajian, H. R. Gevorgyan, K. G. Shahkhatuni, El. O. Chukhajian, H. A. Panosyan // Base-Catalyzed Intramolecular Cycloaddition of Dialkyl(4-hydroxybut-2-yn-1-yl) [3-(4-bromophenyl) prop-2-yn-1-yl] ammonuim Chlorides and Recyclization of the Products / Russian Journal of Organic Chemistry, 2019, 55 (4), 473-478. 
   18. Chukhajian E.O., Shahkhatuni K.G., Gevorgyan H.R., Khachatryan A. A. Synthesis of derivatives of 4-hydroxymethylisoindolinium chlorides and their intramolecular recyclization. 4th Edition of International Conference on Catalysis and Green Chemistry, May 13-14, 2019 – Tokyo, Japan, Book of abstracts, p.105-106.
   19. E. O. Chukhajian, L. V. Ayrapetyan, H. S. Mkrtchyan & H. A. Panosyan-Synthesis of Mixed Secondary and Tertiary Amines // Russian Journal of Organic Chemistry, 2020, 56, 353-355
   20. E. H. Chukhajian, L. V. Ayrapetyan, K. G. Shahkhatuni & El. H. Chukhajian – Synthesis of 4-Bromo-1,1′:4′,1″-terphenyl and 4-Methyl-1,1′:4′,1″-terphenyl. // Russian Journal of Organic Chemistry, 2020, 56, 1738-1743
   21. E. O. Chukhajian, L. V. Ayrapetyan, K. G. Shahkhatuni, H. S. Mkrtchyan & H. A. Panosyan – Intramolecular Cycloaddition of [3-(Naphthalen-1-yl) prop-2-yn-1-yl] (3-phenylprop-2-en-1-yl) ammonium Bromides and Cleavage of Some of the Obtained Cyclic Salts in Aqueous Alkali // Russian Journal of Organic Chemistry, 2020, 56, 2087-2091
   22. E. O. Chukhajian, L. V. Ayrapetyan, and G. A. Panosyan – Synthesis of 1-[(1,1´-biphenyl)-4-yl] naphthalene from amines obtained by the Stevens rearrangement of N-[3-(naphthalen-1-yl) prop-2-yn-1-yl]-3-phenylprop-2-en-1-aminium bromides // Russian Chemical Bulletin, 2022, 71, 1262-1265
   23. E. O. Chukhadzhyan, L. V. Ayrapetyan, H. S. Mkrtchyan, A. K. Aloyan & H. A. Panosyan – Spiro 1-Allyl-4-phenyl-3a,4-dihydrobenzo[f]isoindolininum Derivatives by Base-catalyzed Intramolecular Cyclization // Russian Journal of Organic Chemistry, 2023, 59, 834-839
   24. Chukhadzyan, E.O., Ayrapetyan, L.V. New Method for the Synthesis of Terphenyl and Its Derivatives // Russian Journal of Organic Chemistry, 2023, 59, 1730–1738
   25. H.R. Gevorgyan, E.O. Chukhajian // Rearrangment–Cyclization of Dialkyl(4-hydroxybut-2-ynyl) (3-phenylprop-2-enyl) ammonium Bromides in the Presence of Aqueous Alkali. / Russian Journal of Organic Chemistry, 2024, 60, 806–810. 
   26. H. R. Gevorgyan, E. O. Chukhadzhyan, and L. V. Ayrapetyan – Mechanism of Intramolecular Cyclization of Quaternary Ammonium Salts Containing a β,γ-Unsaturated Fragment and Various π4 Fragments // Russian Journal of Organic Chemistry, 2024, 60, 984–994